MEV là gì? Dù còn khá mới mẻ với nhiều nhà đầu tư, MEV (Maximal Extractable Value) đang âm thầm ảnh hưởng đến cách các giao dịch được xử lý trên blockchain. Vậy cơ chế hoạt động của MEV ra sao? Có bao nhiêu dạng MEV đang tồn tại trên thị trường hiện nay? Nếu bạn đang tìm hiểu về MEV hoặc chưa hiểu rõ tác động của nó, hãy cùng blogtrading.net khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây để nắm bắt cơ hội và phòng tránh rủi ro nhé.
MEV là gì?
Maximal Extractable Value hay MEV là thuật ngữ dùng để thể hiện mức giá trị tối đa được thợ đào hay người xác thực blockchain có thể kiếm được. bằng cách thức sắp xếp hay chuyển đổi thứ tự trong giao dịch ở giai đoạn tạo khối.
Cơ chế MEV sẽ xuất hiện vào thời điểm các người tạo khối (validator hay miner) có thể triển khai chiến lược hóa hoạt động. Từ đó gây tác động trực tiếp đến việc giải quyết những giao dịch ở khối nhằm tối đa hóa mức lợi nhuận mà họ nhận được. Cho dù việc này có thể gây tác động tiêu cực đến những người dùng khác nếu thứ tự giao dịch có sự can thiệp từ con người.
Ngày nay, thuật ngữ Miner Extractable Value đã dần bị thay thế bởi Maximal Extractable Value do nó không chỉ ứng dụng cho thợ đào ở blockchain theo cơ chế Proof of work mà nó còn có thể áp dụng cho validator ở blockchain vận hành theo cơ chế Proof of Stake cùng những loại mạng khác.
Cơ chế vận hành của MEV diễn ra như thế nào?
MEV vận hành dựa vào phương thức nhóm người tạo khối tiến hành chọn lọc, sắp xếp cũng như nhóm những giao dịch vào cùng một khối ở hệ thống blockchain.
Nếu người dùng mở giao dịch, nó sẽ được chuyển đến mempool và nằm trong hàng chờ để chứng thực. Muốn được xử lý ưu tiên thì buộc phải trả mức phí gas khá cao cho người tạo block. Nhưng hội tạo khối không đơn thuần chỉ chọn những giao dịch với mức phí cao nhất mà họ còn có quyền tái sắp xếp các thứ tự xử lý giao dịch hay bổ sung thêm những giao dịch để tối đa hóa nguồn lợi nhuận cho bản thân.
Bên cạnh đó, MEV con có sự góp mặt của seacher chính là những người chuyên hoạt động tìm kiếm những cơ hội thu lợi nhuận từ những nhà giao dịch ở mempool. Họ sẽ tìm ra những giao dịch tiềm năng, tiếp đó chuyển một loạt giao dịch khác với mục đích khai thác lợi thế trên. Đôi lúc thông qua hoạt động đẩy phí gas lên mức cao hay thao túng thứ tự xử lý giao dịch nhằm mục đích thu lợi.
Hoạt động khai thác giá trị có thể trích xuất tối đa ngoài việc đem lại nguồn lợi nhuận đến cho nhóm người tạo khối và searcher thì đó còn làm cho mức phí giao dịch được đẩy lên cao, tạo điều kiện bất lợi đối với người dùng bình thường khi phải chi trả mức phí gas đội lên rất cao hay đối mặt với trạng thái trượt giá.
Các loại MEV hiện nay
Phần trên đã giúp bạn hình dung MEV là gì và cơ chế hoạt động ra sao. Giờ hãy đi sâu hơn một chút vào từng hình thức cụ thể của MEV nhé.
DEX Arbitrage
Ở loại hình MEV này, nhóm người tìm kiếm sẽ tạo nên mức giá giá trị bổ sung thông qua việc mua những mã thông báo cùng mức giá thấp hơn ở một sàn giao dịch khác cùng mục đích bán lại chúng ở một sàn giao dịch nào đó với mức giá cao hơn. Họ sẽ thu được nguồn lợi nhuận thông qua việc khai thác sự khác nhau giữa giá của những nhóm thanh khoản không giống nhau thuộc một sàn giao dịch.
Đây là một tình huống, giả sử mức tỷ giá hối đoái của cặp BUSD/SOL ở 2 nhóm thanh khoản khác khác biệt nhau (LP1 cùng LP2) ở PancakeSwap V2 sẽ lần lượt là 143 BUSD cùng 146 BUSD cho 1 SOL.
Người giữ vai trò searcher có thể khai thác cơ hội về sự chênh lệch giá thuộc cùng một khối thông qua việc đưa những giao dịch sau vào block:
- Bán 50 SOL ở LP2 và nhận lại 7.300 BUSD
- Bán 7.300 BUSD ở LP1 và nhận lại 51,05 SOL
Qua tình huống giả sử trên có thể nguồn lợi nhuận mà searcher nhận được là 1,05 SOL (con số này không tính chi phí thực hiện cho cả 2 giao dịch). Tuy vẻ bề ngoài như là một sự có lợi không được công bằng nhưng mức chênh lệch giá hỗ trợ nâng cấp hiệu quả ở thị trường DeFi thông qua việc đảm bảo mức giá của token sẽ thống nhất ở những sàn giao dịch trên thị trường.
Back-running
Để có thể thành sandwich attack, bot cũng sẽ tạo ra một định bán với ý định triển khai lệnh đó ngay khi giao dịch mục tiêu diễn ra, vì vậy tài sản được bán lại với mức giá cao hơn. Đây là chiến lược back-running, nó được triển khai thông qua việc chỉ định mức phí gas thấp hơn ở sao dịch thứ hai với mục đích là đảm bảo cho giao dịch đó được chứng thực ngay khi hoàn thành giao dịch mục tiêu.
Cuối cùng, mô hình MEV trên sẽ làm suy giảm mức giá trị mà những nhà giao dịch có mục tiêu sẽ đạt được từ những giao dịch của bản thân. Còn người tìm kiếm sẽ được thu lợi từ những biến động giá gây ra bởi giao dịch mục tiêu.
Front-Running
Bot cũng có khả năng áp dụng được chiến lược MEV sẽ được gọi là front-running. Khi một giao dịch quy mô lớn được tìm thấy từ bot, nó sẽ tiến hành sau chép giao dịch trên đồng thời đẩy cho giao dịch đó mức phí gas cao hơn.
Thông qua phương thức đó, nó đem đến một giao dịch quy mô lớn với một vị trí cao hơn so với những người khác thuộc hàng đợi. Vì vậy, mức giá của tài sản mã hóa được mua sẽ được đẩy lên cao. Việc này sẽ giúp cho loại tài sản mã hóa đó bán được với mức lợi nhuận cao hơn.
Sandwich Attack
Sandwich Attack chính là mô hình MEV độc hại, ở đó searcher tìm kiếm triển khai giao dịch trước những giao dịch đã được xác định ngay từ đầu đồng thời theo sau những giao dịch tiêu thông qua một giao dịch khác. Kế hoạch trên thường được áp dụng với mục đích khai thác những lệnh lớn làm cho giá của tài sản bị dao động.
Tiếp theo là những phân tích cơ bản về mô hình sandwich attack:
- Searcher sẽ triển khai MEV để thực hiện lệnh mua, mức giá của tài sản bị đẩy lên cao.
- Mục tiêu mà MEV nhắm đến là mua tài sản với mức giá cao hơn
- Người tìm kiếm MEV sẽ tiến hành bán tài sản cùng mức giá cao hơn mức mua để thu được nguồn lợi nhuận từ khoản trên chênh lệch giá.
- Front-running: Đây là bước đầu của sandwich attack, kể cả hoạt động tìm kiếm ở mempool của mạng lưới blockchain với mục đích tìm ra những giao dịch đang trong giai đoạn chờ giải quyết có thể ảnh hưởng đến mức giá của một loại tài sản nào đó. Qua đó, họ có khả năng trích xuất mức giá trị một cách đáng kể.
Thanh lý
Ở loại MEV thanh lý, searcher giữ vai trò là một người thanh lý, quan sát blockchain với mục đích tìm ra những vị thế cho vay thiếu sự lành mạnh và phải thanh lý. Các cá nhân trên nhận diện những vị thế cho vay đáp ứng đủ điều kiện để tiến hành thanh lý, mua lại loại tài sản thế chấp từ người vay với mức giá chiết khấu cũng như bán lại với mức giá cao hơn nhầm thu thêm nguồn lợi nhuận đáng kể.
Thực tế thì mô hình MEV trên thường có tính trung lập đồng thời không tạo nên ảnh hưởng tiêu cực vì quá trình thanh lý là một hoạt động xảy ra thường xuyên ở tất cả hệ thống tài chính được phép mua và vay. Nhưng đôi lúc thanh lý sẽ mang hàm ý tiêu cực và lúc khi đó nó sẽ được gọi với cái tên “thanh lý độc hại”.
NFT MEV
Searcher có khả năng tìm kiếm ở thị trường NFT phát hiện ra những cơ hội có lợi nhuận cũng như áp dụng bot để triển khai những giao dịch trên. Chẳng hạn họ có khả năng tìm ra một NFT với mức giá trị thấp hơn so với giá của thị trường.
Thông qua việc biết được NFT có giá trị thực như thế nào, họ sẽ có khả năng vượt qua các nhóm đầu tư khác. Ở một vài tình huống, searcher đã mua tất cả bộ sưu tập của NFT với mức giá nền tảng nhằm khai thác cơ hội bán lại.
Ưu điểm và nhược điểm của MEV là gì?
Dưới đây là những điểm nổi bật về mặt tích cực và hạn chế của MEV là gì:
Ưu điểm của MEV
- Tăng phần thưởng cho thợ đào/người xác thực: Giúp họ có thêm thu nhập ngoài phí gas truyền thống.
- Khuyến khích xử lý giao dịch nhanh hơn: Người dùng có thể chi trả thêm để đẩy nhanh tốc độ giao dịch.
- Mở rộng cơ hội cho người xác thực PoS: Trên Ethereum PoS, bất kỳ ai stake 32 ETH đều có thể tận dụng MEV để tăng thu nhập.
- Cải thiện hiệu quả thị trường: Các chiến lược MEV như arbitrage giúp cân bằng giá nhanh chóng trên các sàn khác nhau.
- Hỗ trợ ổn định hệ thống tài chính: Giúp phát hiện và xử lý nhanh các khoản vay rủi ro trong DeFi.
Nhược điểm của MEV
- Gây mất ổn định mạng lưới: Làm tăng tắc nghẽn, độ trễ và chi phí giao dịch.
- Giảm trải nghiệm người dùng: Giao dịch bị chạy trước hoặc sandwich khiến chi phí tăng và lợi nhuận giảm.
- Tăng rủi ro trượt giá: MEV thao túng thứ tự giao dịch, gây biến động giá ngoài mong đợi.
- Ảnh hưởng niềm tin vào blockchain: Người dùng có thể cảm thấy hệ thống thiếu công bằng do bị thao túng giao dịch.
- Khó tiếp cận cho người không có kỹ năng kỹ thuật: Dù có cơ hội khai thác MEV, nhưng không dễ dàng nếu thiếu chuyên môn.
Hệ lụy của MEV đối với người dùng và dự án
Maximal Extractable Value không chỉ là một vấn đề kỹ thuật mà nó còn kéo theo hàng loạt hệ quả khó lường. Nếu không được kiểm soát, MEV có thể làm xói mòn niềm tin vào chính nền tảng mà blockchain đang cố gắng xây dựng.
Ảnh hưởng đến người dùng cá nhân
- Sụt giảm lợi nhuận giao dịch: MEV thường bị khai thác thông qua các hình thức như front-running, back-running hoặc sniping. Những chiến thuật này khiến lệnh của nhà giao dịch bị chen ngang, dẫn đến việc mất đi mức giá tốt hoặc chịu trượt giá không mong muốn.
- Gây nhiễu loạn thị trường: Khi các thực thể tận dụng MEV để đẩy lệnh mua/bán với khối lượng lớn, nó có thể tạo ra những dao động giá mạnh và bất thường.
- Thiếu tính minh bạch: Đặc điểm nguy hiểm của MEV nằm ở chỗ các hành vi khai thác thường diễn ra âm thầm trong mempool. Người dùng gần như không có công cụ hoặc dữ liệu rõ ràng để biết mình bị ảnh hưởng ra sao.
Ảnh hưởng đến dự án và hệ sinh thái
- Tạo ra sự mất cân bằng quyền lực: Khi một nhóm validator hoặc bot kiểm soát phần lớn hoạt động MEV, quyền lực mạng lưới có thể bị tập trung vào tay họ, làm xói mòn tính phi tập trung.
- Gia tăng chi phí vận hành: Khi MEV được tận dụng tối đa, các giao dịch hợp lệ khác có thể phải trả phí gas cao hơn để được ưu tiên xử lý. Điều này khiến người dùng phổ thông khó tiếp cận hệ sinh thái do chi phí giao dịch đội lên.
Làm sao để phòng tránh tấn công MEV hiệu quả?
Khi đã hiểu rõ các hình thức Maximal Extractable Value (MEV) là gì, ta có thể thấy tác động của chúng là không nhỏ, đặc biệt trong các giao thức DeFi. Dưới đây là một số cách giúp nhà giao dịch tránh rơi vào bẫy MEV một cách chủ động.
Sử dụng điểm kết nối RPC hỗ trợ chặn MEV
MEV blockers là những công cụ trung gian giúp bảo vệ người dùng khỏi bị thao túng lệnh bởi những người tìm kiếm MEV. Do cơ chế MEV chủ yếu dựa vào việc sắp xếp lại thứ tự xử lý giao dịch để tạo lợi thế cho kẻ khai thác, nên khi gửi lệnh qua một hệ thống mạng có kiểm soát thì bạn có thể giảm thiểu rủi ro bị lật lệnh.
Cách thức này hoạt động thông qua RPC endpoint. Thay vì để lệnh lộ diện trong mempool công khai, hệ thống sẽ định tuyến giao dịch đến một nhóm người tìm kiếm trung lập, không được phép chạy trước hay chèn lệnh của người dùng. Một số mạng thậm chí còn chia sẻ lại lợi nhuận từ quá trình khai thác hợp pháp cho chính người dùng.
Thiết lập độ trượt giá (slippage) ở mức thấp
Trong môi trường thị trường crypto đầy biến động, đây là điều rất thường xuyên xảy ra và cũng chính là một trong những kẽ hở để MEV chen vào.
Khi bạn đặt mức dung sai trượt giá thấp, giao dịch sẽ chỉ được thực hiện nếu giá nằm trong biên độ cho phép. Điều này giúp bảo vệ bạn trước những đòn tấn công kiểu xen giữa khiến lệnh bị khớp ở mức giá không mong muốn, hoặc thậm chí bị huỷ nếu vượt quá ngưỡng đã đặt.
Trả phí gas hợp lý để giảm rủi ro bị chen lệnh
Việc tiết kiệm bằng cách chọn mức phí gas thấp nghe có vẻ hợp lý, nhưng lại dễ khiến giao dịch của bạn bị trì hoãn và trở thành miếng mồi cho những kẻ săn MEV. Với các giao dịch có giá trị cao hoặc cần xử lý nhanh chóng, bạn nên cân nhắc tăng mức phí gas lên một chút để giành được ưu tiên xử lý từ các node xác thực.
Một lệnh có phí gas cao sẽ khiến các tác nhân MEV phải bỏ ra chi phí lớn hơn nếu muốn chen ngang hoặc chạy trước bạn, từ đó khiến chiến thuật của họ trở nên kém hiệu quả về mặt lợi nhuận.
Giao dịch trên DEX có cơ chế chống MEV tích hợp
Chẳng hạn, giao thức CoW Protocol triển khai mô hình đấu giá lô và xử lý dựa trên ý định giao dịch thay vì gửi trực tiếp các lệnh lên mempool. Điều này giúp bảo vệ người dùng khỏi việc bị thao túng giá trong quá trình khớp lệnh.
Trong mô hình này, nhiều lệnh được gom lại và xử lý cùng lúc. Những người giải quyết lệnh cạnh tranh để tìm ra cách thực thi tối ưu nhất, mang lại kết quả công bằng hơn cho tất cả. Cơ chế đấu giá theo lô này giúp loại bỏ cơ hội cho những đòn MEV kiểu chạy trước hoặc chen ngang.
Giải pháp để hạn chế MEV là gì?
Giá trị trích xuất tối đa có khả năng tạo nên nhiều vấn đề đối với người dùng cũng như hệ sinh thái của blockchain. Bên dưới là một vài giải pháp để hạn chế ảnh hưởng của MEV.
EIP-1559
EIP-1559 được xem như là một nâng cấp mới ở mạng lưới Ethereum nhằm chuyển đổi cơ chế về chi phí giao dịch. Thay vì việc người dùng phải tham gia đấu giá mới có được vị thế giao dịch được ưu tiên thì với EIP-1559 đây sẽ là cơ chế phí mức cơ sở phí thưởng. Việc này sẽ hạn chế tình trạng front-running vì những giao dịch sẽ không thể được ưu tiên khi dựa vào mức chi phí mà người dùng chi trả.
Sử dụng zk-SNARKs
Zero-Knowledge Succinct Non-Interactive Arguments of Knowledge hay được gọi ngắn gọn là zk-SNARKs là một mô hình công nghệ cho phép chứng thực giao dịch nhưng không phải công khai bất kỳ dữ liệu nào liên quan đến giao dịch đó. Thông qua việc ẩn những chi tiết về giao dịch, zk-SNARKs có khả năng làm suy giảm tiềm năng của những thợ đào triển khai front-running cùng những loại hình MEV khác.
Flashbots
Một trong các giải pháp của Flashbots đó chính là MEV-Geth, đây là biến thể từ phần mềm có tên là client Geth bởi Ethereum. Với MEV-Geth những thợ đào cùng nhà phát triển sẽ được phép giao tiếp một cách trực tiếp cùng nhau, đưa ra những giao MEV đến những khối theo cách minh bạch, cụ thể và công bằng hơn.
Fair sequencing services (FSS)
FSS chính là những dịch vụ hỗ trợ đảm bảo thứ tự được diễn ra một cách Công Bằng cho những dịch vụ. Thông qua việc áp dụng những kỹ thuật mật mã cũng như cơ chế về sự đồng thuận, FSS có khả năng sắp xếp thứ tự giao dịch hoàn toàn ngẫu nhiên và công bằng nhằm hạn chế khả năng những thợ đào thực hiện việc thao túng thứ tự xử lý giao dịch nhằm mục đích trục lợi thông qua MEV.
Batch auctions
Batch auctions chính là phương thức nhóm nhiều giao dịch lại sau đó sẽ giải quyết nó cùng một thời điểm thay vì phải giải quyết riêng lẻ từng giao dịch. Việc này làm hạn chế khả năng lợi dụng sắp xếp thứ tự giao dịch với mục đích trục lợi, vì toàn bộ những giao dịch ở một lô sẽ được xử lý cùng lúc.
So sánh MEV trong cơ chế PoW và PoS
Khi Ethereum còn hoạt động dưới mô hình đồng thuận PoW (bằng chứng công việc), vai trò trọng yếu thuộc về các thợ đào. Họ là người nắm quyền kiểm soát tuyệt đối trong việc lựa chọn và sắp xếp các giao dịch đang chờ xử lý vào block tiếp theo. Vì mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, các thợ đào thường ưu tiên những giao dịch có mức phí cao hơn để tăng phần thưởng. Chính vì vậy, thuật ngữ Maximal Extractable Value (MEV) thời kỳ này được hiểu là “giá trị có thể khai thác bởi thợ đào”.
Tuy nhiên, sau ngày 15/9/2022 là thời điểm Ethereum chính thức chuyển đổi sang cơ chế Proof of Stake. Những người xác thực này tiếp tục công việc xử lý giao dịch và được thưởng cho vai trò đó. Từ đây, MEV không còn chỉ giới hạn ở thợ đào nữa, mà trở thành giá trị tối đa có thể khai thác dành cho tất cả những ai tham gia xây dựng khối, bao gồm mọi validator trong mạng lưới.
Tương lai của MEV sẽ ra sao?
Tương lai của MEV (Maximal Extractable Value) đang là chủ đề được quan tâm sâu sắc trong cộng đồng blockchain, đặc biệt khi DeFi và các ứng dụng phi tập trung ngày càng phát triển. MEV không chỉ là một hiện tượng tạm thời mà đã trở thành một phần không thể tách rời của cơ chế vận hành blockchain hiện đại. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc thiết kế lại các giao thức và công cụ nhằm kiểm soát và phân phối MEV một cách công bằng hơn, thay vì để nó trở thành sân chơi của những người có kỹ thuật cao hoặc các tổ chức lớn.
Trong tương lai, nhiều giải pháp đã và đang được đề xuất để giảm thiểu tác động tiêu cực của MEV. Các công nghệ như batch auction, fair ordering và zero-knowledge proofs đang được nghiên cứu và triển khai nhằm tăng tính minh bạch và giảm khả năng thao túng giao dịch. Ngoài ra, việc phát triển các công cụ như Flashbots hay các mạng lưới chuyên biệt giúp định tuyến giao dịch an toàn hơn cũng góp phần vào việc xây dựng một hệ sinh thái blockchain công bằng và bền vững hơn.
Kết luận
MEV là gì không chỉ là một khái niệm kỹ thuật, mà còn là yếu tố ảnh hưởng lớn đến công bằng và chi phí giao dịch trên blockchain. Việc hiểu rõ MEV giúp trader mới nhận diện rủi ro và đưa ra chiến lược giao dịch hiệu quả hơn. Nếu bạn thấy chủ đề này hữu ích, đừng quên khám phá thêm các bài viết hấp dẫn khác về DeFi, PoS, hay front-running để trang bị kiến thức vững chắc trước khi bước vào thị trường crypto đầy biến động.
