Hard Fork là gì? Tại sao lại đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái blockchain? Nhiều người vẫn còn mơ hồ về khái niệm này cũng như ảnh hưởng của nó đến mạng lưới. Thực tế, Hard Fork thường xảy ra nhằm đáp ứng nhu cầu thay đổi từ cộng đồng, nâng cấp hệ thống hoặc giải quyết các vấn đề kỹ thuật. Nếu bạn đang tìm hiểu về công nghệ blockchain, đừng bỏ qua bài viết này để hiểu rõ hơn về cách hoạt động và tác động của Hard Fork đến thị trường tiền điện tử!
Hard Fork là gì?
Hiểu một cách đơn giản thì Hard Fork sẽ chia blockchain thành hai phần cùng sự thay đổi ở code của blockchain, có nghĩa là xuất hiện 2 phiên bản.
Một Hard Fork sẽ thiết lập 2 phiên bản mới của blockchain không có sự tương thích cùng nhau. Việc này đồng nghĩa là những nút mạng vận hành ở phiên bản mới thuộc blockchain sẽ không nhận diện được những giao dịch đang tiến hành ở phiên bản trước đó và ngược lại. Toàn bộ những nút mạng ở blockchain đều phải chấp thuận sự thay đổi thì Hard Fork mới có thể diễn ra.
Những ví dụ minh hoạ nguyên nhân diễn ra Hard Fork
Nhìn chung, các Hard Fork ở blockchain diễn ra như một biện pháp thoả mãn nhu cầu từ cộng đồng thông qua việc dùng hoặc khai thác cụ thể một loại tiền mã hoá. Nó sẽ vô cùng cần thiết vì lỗi ở phiên bản thuộc phần mềm cũ, để bổ sung những chức năng mới hay vì sự bất đồng giữa thành viên trong cộng đồng crypto về hướng đi của tiền mã hoá.
Dưới đây là một số ví dụ và lý do hard fork trong các mạng blockchain lớn:
Ethereum và Beacon Chain
Trong lộ trình nâng cấp Ethereum 2.0, Beacon Chain đóng vai trò là chuỗi khối đồng thuận, hoạt động song song với Ethereum Mainnet. Một trong những hard fork đầu tiên của Beacon Chain được gọi là HF1, nhằm mục đích cải thiện hiệu suất và bảo mật của mạng lưới. Một tính năng đáng chú ý được giới thiệu trong HF1 là “light clients”, cho phép các nút mạng hoạt động trên thiết bị có tài nguyên hạn chế như điện thoại di động, mà không cần dựa vào bên thứ ba để xác minh dữ liệu chuỗi khối.
Bitcoin Gold – Phân tách từ Bitcoin
Vào ngày 25 tháng 10 năm 2017, tại khối số 491407 thì Bitcoin Gold (BTG) được tạo ra thông qua một hard fork từ Bitcoin. Mục tiêu chính của BTG là phân quyền hóa quá trình khai thác bằng cách thay đổi thuật toán khai thác sang Equihash, giúp người dùng sử dụng GPU thông thường có thể tham gia khai thác thay vì phụ thuộc vào các thiết bị ASIC chuyên dụng. Những người nắm giữ Bitcoin tại thời điểm hard fork đều đủ điều kiện nhận số lượng BTG tương ứng thông qua airdrop.
Cardano Mary Hard Fork
Vào ngày 1 tháng 3 năm 2021, Cardano triển khai hard fork mang tên “Mary”, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng trong việc hỗ trợ đa tài sản trên mạng lưới. Cập nhật này cho phép người dùng tạo và giao dịch các token tùy chỉnh trực tiếp trên Cardano, mở đường cho sự phát triển của các ứng dụng phi tập trung (dApps) và hệ sinh thái NFT trên nền tảng này.
Những ví dụ trên cho thấy hard fork không chỉ là công cụ kỹ thuật để nâng cấp hệ thống, mà còn phản ánh sự phát triển và thích nghi của các mạng blockchain trước nhu cầu ngày càng đa dạng của cộng đồng người dùng và nhà phát triển.
Những minh hoạ khác về lý do dẫn đến Hard Fork
Trên thực tế, ngoài các lý do phổ biến thường được nhắc đến, còn nhiều nguyên nhân khác có thể dẫn đến việc một mạng blockchain buộc phải thực hiện hard fork.
Một trong những nguyên nhân đáng chú ý là nhằm khắc phục hậu quả sau các sự cố liên quan đến bảo mật, như bị tấn công bởi hacker. Trong những tình huống này, các giao dịch phát sinh sau một thời điểm cụ thể sẽ bị mạng lưới coi là không hợp lệ. Điều này diễn ra vì cộng đồng phát triển thường nhanh chóng phát hiện và khắc phục những điểm yếu trong hệ thống ngay sau khi xảy ra sự cố.
Trường hợp của DAO là ví dụ điển hình. Một lỗ hổng trong mã nguồn dự án đã bị khai thác dẫn đến việc Ethereum thực hiện hard fork để khôi phục lại tài sản, đồng thời hình thành nên chuỗi Ethereum Classic.
Đối với các giao thức có tầm ảnh hưởng lớn như Bitcoin, cộng đồng lập trình viên toàn cầu liên tục đóng góp ý tưởng cải tiến bằng cách đề xuất các bản cập nhật cụ thể. Bitcoin có danh sách các đề xuất gọi là BIP (Bitcoin Improvement Proposal), trong khi Ethereum sử dụng EIP (Ethereum Improvement Proposal) để quản lý tiến trình nâng cấp mạng lưới.
Một ví dụ nổi bật khác được chính Vitalik Buterin chia sẻ: “Trong vòng vài năm tới, chúng ta sẽ cùng nhau bước vào hành trình nâng cấp toàn diện hệ sinh thái Ethereum với mục tiêu đưa nền tảng lên một cấp độ an toàn và hiệu quả hơn”.
Quy trình thực hiện Hard Fork trong Blockchain
Để đảm bảo sự thành công và hạn chế rủi ro, hard fork thường được thực hiện theo quy trình tuần tự như sau:
- Đề xuất thay đổi: Quy trình bắt đầu khi một nhóm nhà phát triển hoặc cộng đồng người dùng nhận thấy cần phải nâng cấp hoặc sửa đổi blockchain. Họ sẽ soạn thảo một đề xuất chi tiết, giải thích lý do thay đổi, lợi ích mong đợi và tác động tiềm năng của hard fork đối với mạng lưới.
- Thảo luận và biểu quyết: Đề xuất được đưa ra thảo luận công khai trong cộng đồng. Tại đây, các thành viên sẽ phân tích, đưa ra ý kiến và đề xuất sửa đổi. Nếu đạt được sự đồng thuận hoặc thông qua biểu quyết, đề xuất sẽ được tiến hành phát triển. Phương thức biểu quyết có thể khác nhau tùy theo blockchain, từ bỏ phiếu trực tuyến đến quyết định của các nhóm phát triển cốt lõi.
- Phát triển và thử nghiệm: Sau khi được phê duyệt, nhóm phát triển bắt đầu lập trình các thay đổi cần thiết. Những thay đổi này sẽ được triển khai trên mạng thử nghiệm (testnet) để kiểm tra tính ổn định, phát hiện và sửa lỗi. Đây là giai đoạn quan trọng nhằm đảm bảo hard fork diễn ra an toàn và không gây ra sự cố không mong muốn trên mạng chính.
- Thông báo đến cộng đồng: Để tránh nhầm lẫn và chuẩn bị cho người dùng, cộng đồng được thông báo về thời gian và cách thức diễn ra hard fork. Thông báo này thường bao gồm thông tin về khối số nào sẽ kích hoạt hard fork, những thay đổi cụ thể sẽ diễn ra và hướng dẫn cho người dùng, thợ đào và các bên liên quan.
- Triển khai chính thức: Vào thời điểm đã thông báo, hard fork được kích hoạt trên mạng chính (mainnet). Tại thời điểm này, blockchain sẽ chia thành hai chuỗi riêng biệt với các quy tắc riêng biệt, tùy thuộc vào việc người dùng và các thợ đào chọn tiếp tục theo chuỗi cũ hay chuyển sang chuỗi mới.
Hard Forks có gì khác với Soft Forks?
Với nội dung tiếp theo sẽ cùng tìm hiểu về những đặc điểm khác nhau giữa Soft Forks và Hard Forks là gì, nhưng đầu tiên phải tìm hiểu về khái niệm của Soft Forks.
Soft fork được biết đến là một phiên bản về nâng cấp phần mềm có sự tương thích ngược với những phiên bản trước đó của blockchain. Việc này đồng nghĩa là các thợ đào chưa cập nhật lên phiên bản mới nhất của phần mềm có khả năng tham gia vào hoạt động xác thực cũng như xác minh những giao dịch.
Hoạt động để thực hiện một soft fork đơn giản hơn nhiều so với Hard Fork nguyên nhân là vì đa phần thợ khai thác đều cần cập nhật.
Nhưng hãy nhớ một điều là thợ đào chưa được cập nhật sẽ bị tác động bởi soft fork.
Chẳng hạn trader mở một khối có không gian là 1 megabyte tương tự một công cụ để khai thác mà chưa được nâng cấp. Trader vẫn có thể tiến hành xác thực những giao dịch sắp có. Nhưng bản cập nhất sẽ cho phép bổ sung khối 8 megabyte vào trong hệ sinh thái, vì vậy kết quả thật đáng tiếc là trader không thể thêm được khối của họ vào.
Theo mạch suy nghĩ đó, trader có thể hiểu rằng soft fork vận hành tương tự một động lực để những thợ đào cập nhật phần mềm hoặc sẽ phải đối diện với việc gặp rào cản về những chức năng của trader.
Những sự kiện Hard Fork đã diễn ra ở thị trường Crypto
Hard fork không chỉ là một thay đổi kỹ thuật, mà đôi khi còn là bước ngoặt mang tính chiến lược của cả hệ sinh thái. Cùng nhìn lại các đợt hard fork đáng chú ý đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử thị trường tiền mã hóa nhé.
Hard Fork của Bitcoin Cash (BCH) vào năm 2017
Một trong những đợt hard fork gây tiếng vang lớn nhất chính là sự chia tách giữa Bitcoin và Bitcoin Cash vào ngày 1/8/2017. Nguyên nhân bắt nguồn từ bất đồng quan điểm trong cộng đồng phát triển về cách mở rộng quy mô xử lý giao dịch. Trong khi một bên muốn giữ kích thước block ở mức 1 MB để đảm bảo tính bảo mật và phân quyền, bên còn lại ủng hộ việc tăng kích thước block lên 8 MB nhằm xử lý nhiều giao dịch hơn trong cùng một thời điểm.
Kết quả là Bitcoin Cash ra đời như một nhánh mới của blockchain gốc, được kỳ vọng sẽ tối ưu tốc độ và chi phí giao dịch. Ngay sau khi tách, BCH nhanh chóng lọt vào nhóm tài sản số có vốn hóa lớn, được hỗ trợ bởi một bộ phận không nhỏ người dùng tin rằng đây là hướng phát triển phù hợp hơn với tầm nhìn “tiền điện tử dùng cho thanh toán”.
Hard Fork của Ethereum Classic (ETC)
Sau sự kiện DAO bị hack vào năm 2016 thì cộng đồng Ethereum đã đưa ra quyết định sẽ tiến hành Hard Fork nhằm khôi phục lại tài sản đã bị mất. Điều này đã chia blockchain thành hai phần riêng biệt: Ethereum (ETH) sẽ cập nhật những thay đổi mới còn Ethereum Classic (ETC) sẽ duy trì với giao thức bắt đầu.
Ethereum Classic được thiết lập dựa vào nguyên tắc có tên “Code is Law” (hay Mã là luật), có nghĩa là tất cả giao dịch sẽ không bị thay đổi hay đảo ngược khi đã ghi lại trên blockchain. Việc này đã gây sự chú ý đến một vài nhà phát triển cùng người dùng đề cao tính bất biến cùng phân quyền.
Nhưng Ethereum Classic đã trải qua hai cuộc 51% attack vào năm 2019 và 2020. Cuộc tấn công vào năm 2020 đã làm cho Ethereum Classic chịu thiệt hại vào khoảng 807,000 ETC (tương đương 5.6 triệu đô vào thời điểm đó).
Hard Fork của The Merge
Sự kiện Hard Fork quan trọng Ethereum là The Merge, đây là dấu mốc cho sự chuyển đổi đi từ cơ chế thuật toán đồng thuận PoW (Proof-of-Work) thành PoS (Proof-of-Stake). Mục tiêu mà The Merge hướng tới chính là nâng cao hiệu suất, bảo mật đồng thời tiết kiệm nguồn năng lượng dành cho hệ thống Ethereum.
Với cơ cấu chuyển đổi thành PoS được đặt kỳ vọng sẽ hạn chế việc tiêu thụ nguồn năng lượng trên Ethereum đến 99,95%, làm cho nó sẽ hấp dẫn hơn trong mắt những nhà đầu tư có sự quan tâm đến nhân tố môi trường. Việc này đã hỗ trợ cho niềm tin trong tương lai của Ethereum được nâng cao, kéo theo sự gia tăng về giá trị.
Trước thời điểm diễn ra The Merge vào tháng 9/2022, trên Ethereum đã có đợt gia tăng giá khá đáng kể. Kể từ đầu năm 2022 cho đến tháng 8/2022, mức giá của ETH đã từ 2,500 USD tăng lên 3,500 USD. Việc này biểu hiện sự kỳ vọng vô cùng tích cực từ thị trường đối với sự kiện trên.
Vào ngày 15/9/2022, ngay khi The Merge chính thức được ra mắt thì giá của ETH đã xuất hiện sự biến động trong ngắn hạn. Nhưng xét thêm tính dài hạn thì giá của Ethereum vẫn đang tiếp tục tăng trưởng. Kể từ tháng 9/2022 cho đến tháng 3/2023, mức giá của ETH có sự dao động trong khoảng 1,600 – 2,000 USD, biểu hiện của sự dần ổn định của thị trường.
Theo nguồn thông tin được cung cấp bởi CoinGecko và CoinMarketCap, nguồn vốn hoá của Ethereum trên thị trường đã gia tăng một cách đáng kể sau sự kiện The Merge, khẳng định cho vị trí của Ethereum chính là đồng tiền điện tử lớn thứ 2 của thị trường crypto.
Một vài blockchain lớn khác
Hard Fork Litecoin (LTC) là một trong các Hard Fork đáng chú ý nhất của Litecoin. ngày 18/2/2018, đội ngũ nhà phát triển đã triển khai Hard Fork ở blockchain của Litecoin, tạo nên phiên bản mới với tên gọi là Litecoin Cash. Mục đích tạo ra Litecoin cash là để nâng cao tốc độ giao dịch đồng thời hạn chế chi phí, song song đó là sử dụng thuật toán hàm băm SHA-256 thay chi Scrypt ở Litecoin gốc. Mỗi token LTC có được trước thời điểm diễn ra Hard Fork sẽ được nhận 10 LCC
Bên cạnh đó, vào tháng 7/2020, Hard Fork Shelley đã đánh dấu một bước tiến vô cùng quan trọng cho Cardano khi chuyển từ Byron sang Shelley, đẩy mạnh về tính phân quyền đồng thời cho phép người dùng được tham gia vào hoạt động xác thực bằng staking.
Ưu điểm và hạn chế của Hard Fork là gì?
Dù mang đến nhiều cơ hội đổi mới cho hệ sinh thái, hard fork cũng đi kèm với những rủi ro nhất định. Để đánh giá toàn diện hơn, ta cần nhìn vào cả hai mặt là ưu điểm và hạn chế mà hard fork có thể gây ra. Cụ thể như sau:
Ưu điểm
Các sự kiện Hard Forks ngoài việc cải thiện các tính năng liên quan đến kỹ thuật thì nó còn phản ánh cho sự phát triển một cách liền mạch và đổi mới ở lĩnh vực blockchain.
Những Hard Fork trên sẽ cho thấy cách thức mà cộng đồng blockchain đối diện với khó khăn, tối ưu hoá về hệ thống đồng thời tìm ra các hướng đi mới nhằm thoả mãn nhu cầu cao từ người dùng.
- Cập nhật quy mô lớn và nhanh chóng: Với Hard Fork nhà phát triển được triển khai những thay đổi với quy mô lớn đồng thời nâng cao hệ thống nhanh chóng.
- Giải quyết bất đồng: Nếu có bất kỳ sự bất đồng xảy ra ở cộng đồng nhắm vào hướng mà dự án đang phát triển thì Hard Fork sẽ tạo điều kiện để những nhóm khác nhau được quyền theo đuổi mục tiêu riêng của họ.
- Tăng cường tính bảo mật cùng tính năng: Những nâng cấp quan trong liên quan đến bảo mật cùng tính năng mới có khả năng được thực hiện một cách hiệu quả bằng Hard Fork.
Hạn chế
Tuy Hard Fork đem đến nhiều lợi ích như nó vẫn có một số rủi ro cùng rào cản kèm theo.
Hard Fork có thể tạo nên sự phân chia đối với nhà phát triển cùng cộng đồng người dùng. Nếu có sự tranh chấp về định hướng phát triển thì một phần thuộc cộng đồng sẽ chuyển đến chain mới và phần còn lại sẽ tiếp tục phát triển ở chain cũ. Việc này sẽ tạo nên tranh cãi đồng thời làm suy yếu dự án nguyên bản lúc đầu.
Vào giai đoạn chuyển tiếp, cả hai blockchain đều rất dễ bị tấn công từ những thành phần lợi dụng sự thiếu liên kết giữa những chain. Chẳng hạn, những cuộc tấn công replay có khả năng diễn ra nếu giao dịch ở một chain được lặp lại ở chain khác mà không thể hiện sự khác biệt rõ ràng.
Người dùng có khả năng bị nhầm lẫn vì sự song song cùng tồn tại của hai blockchain cùng những nguyên tắc khác nhau. Việc này có thể tác động đến sự trải nghiệm cũng như tạo nên khó khăn đối với việc quản lý nguồn tài sản số. Sự nhầm lẫn trên có thể kéo theo thiệt hại tài sản khi người dùng thiếu cẩn trọng gửi hay nhận sai địa chỉ ví ban đầu của chain.
Cuối cùng, hoạt động triển khai một Hard Fork yêu cầu rất nhiều tài nguyên như công sức, thời gian, chi phí cho việc phát triển, triển khai và thử nghiệm. Bên cạnh đó, hoạt động duy trì cho hai chain độc lập cũng sẽ tiêu hao tài nguyên và vô cùng phức tạp.
Kết luận
Tóm lại, hard fork là gì nếu không phải là một bước ngoặt kỹ thuật nhằm giúp blockchain phát triển theo hướng phi tập trung và linh hoạt hơn? Dù mang lại cơ hội tích hợp các cải tiến mới mà không cần đến máy chủ tập trung, hard fork vẫn tiềm ẩn nhiều thách thức về sự đồng thuận và ổn định mạng lưới. Vì vậy, việc hiểu rõ bản chất, lợi ích và rủi ro của hard fork sẽ giúp trader đưa ra quyết định đúng đắn hơn khi tham gia vào hệ sinh thái tiền mã hóa không ngừng biến động này.
