Stablecoin ngày càng đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái crypto, nhưng rủi ro depeg luôn là mối lo tiềm ẩn có thể đe dọa sự ổn định tài chính toàn thị trường. Khi giá trị stablecoin lệch khỏi mốc neo thì hậu quả cho nhà đầu tư là rất lớn. Vậy depeg là gì trong stablecoin? Thực sự nguy hiểm ra sao? Xu hướng nào sẽ định hình thị trường trong thời gian tới? Hãy cùng blogtrading phân tích sâu về rủi ro depeg và tìm hiểu cách bảo vệ tài sản trước các biến động bất ngờ.
Định nghĩa Depeg trong Crypto
Trong lĩnh vực tiền mã hóa, Depeg là thuật ngữ dùng để chỉ hiện tượng một đồng stablecoin bị mất khả năng duy trì tỷ giá cố định so với tài sản tham chiếu, thường là đồng đô la Mỹ (USD). Về lý thuyết, stablecoin được thiết kế nhằm duy trì sự ổn định về giá trị, nghĩa là mỗi đồng USDT hay USDC luôn tương đương với 1 USD. Đây chính là yếu tố giúp nhà đầu tư yên tâm khi nắm giữ stablecoin để tránh biến động mạnh của thị trường.
Tuy nhiên trên thực tế, không phải lúc nào mức tỷ giá đó cũng được giữ nguyên. Chẳng hạn nếu 1 USDT chỉ còn được mua bán ở mức 0.95 USD, điều này đồng nghĩa với việc stablecoin đang bị mất giá so với USD. Ngược lại, nếu giá 1 USDT tăng lên 1.10 USD, tức là stablecoin này đang cao hơn mức giá ổn định mà nó vốn dĩ phải duy trì.
Quan trọng hơn, hiện tượng mất peg không đơn giản chỉ là sự dao động ngắn hạn của giá. Nó thường là tín hiệu cảnh báo sớm rằng hệ thống ổn định giá của stablecoin đang gặp vấn đề.
Công thức tính Depeg
Để đo lường chính xác mức độ lệch khỏi tỷ giá mục tiêu của stablecoin, trader có thể áp dụng công thức sau: Depeg (%) = (Giá hiện tại / Giá tham chiếu) x 100% – 100%
Trong đó:
- Giá thị trường hiện tại chính là mức giá stablecoin đang được giao dịch trên thị trường.
- Giá tham chiếu thường lấy chuẩn là 1.00 USD với các stablecoin neo vào USD.
Giải thích kết quả:
- Depeg = 0%: Stablecoin đang hoạt động ổn định, đúng giá trị mục tiêu (ví dụ: 1 USDT = 1.00 USD).
- Depeg âm (-): Stablecoin bị mất giá so với USD (ví dụ: 1 USDT = 0.95 USD >> Depeg = -5%).
- Depeg dương (+): Stablecoin có giá cao hơn mức neo (ví dụ: 1 USDT = 1.05 USD >> Depeg = +5%).
Có thể thấy được mức Depeg càng lớn, tức là khoảng cách lệch giá càng xa so với mốc ổn định, thì mức độ rủi ro càng tăng cao. Đặc biệt với các trader nắm giữ stablecoin để chờ cơ hội vào lệnh, lưu trữ tài sản hay chuyển vốn giữa các sàn, việc theo dõi sát sao chỉ số Depeg là rất quan trọng. Một khi stablecoin có dấu hiệu mất neo kéo dài, tâm lý lo ngại có thể lan rộng nhanh chóng, dễ dẫn đến các đợt bán tháo hoặc tháo chạy hàng loạt trên thị trường.
Lý do gây ra hiện tượng mất peg là gì?
Hiện tượng Depeg của một đồng stablecoin không xảy ra ngẫu nhiên, mà thường là kết quả của sự kết hợp giữa các yếu tố khác nhau. Dưới đây là những nguyên nhân chính dẫn hiện tượng De-peg là gì:
Yếu tố thị trường
- Biến động cung cầu đột ngột: Khi nhu cầu mua hoặc bán một đồng stablecoin tăng hoặc giảm quá nhanh, đặc biệt trong bối cảnh thanh khoản kém, giá của stablecoin dễ bị chênh lệch so với tỷ giá chuẩn. Ví dụ, nếu quá nhiều người muốn bán USDT cùng lúc nhưng không có đủ người mua, giá có thể tụt xuống dưới 1 USD.
- Tâm lý hoảng loạn (FUD): Khi nhà đầu tư mất niềm tin vào tính ổn định hoặc tính minh bạch của stablecoin (ví dụ lo ngại Tether không có đủ USD bảo chứng), họ có thể đồng loạt bán tháo. Áp lực bán quá lớn sẽ đẩy giá stablecoin xuống thấp hơn mốc neo dẫn đến Depeg.
Vấn đề từ cơ chế bảo chứng
- Thiếu tài sản dự trữ thực tế: Các stablecoin như USDC, BUSD hay USDT thường được bảo chứng bằng tài sản như USD, trái phiếu, vàng,… Tuy nhiên, nếu tổ chức phát hành không thực sự nắm giữ đủ lượng tài sản này, giá trị stablecoin sẽ dễ bị lung lay. Một ví dụ tiêu biểu là vào năm 2023, USDC đã mất peg tạm thời khi có thông tin một phần tài sản bảo chứng bị kẹt trong ngân hàng Silicon Valley Bank đang gặp khủng hoảng.
- Cơ chế thuật toán thất bại: Một số stablecoin như TerraUSD (UST) không được bảo chứng bằng tài sản thực, mà hoạt động dựa trên thuật toán điều chỉnh cung – cầu. Tuy nhiên, nếu niềm tin thị trường sụp đổ quá nhanh, thuật toán không thể can thiệp kịp thời để giữ giá, dẫn đến Depeg nghiêm trọng. Trường hợp UST mất peg và sụp đổ hoàn toàn vào năm 2022 là minh chứng rõ nét nhất.
Yếu tố bên ngoài
- Rủi ro pháp lý: Khi chính phủ hoặc các cơ quan quản lý công bố quy định mới gây bất lợi cho stablecoin, tâm lý nhà đầu tư có thể bị ảnh hưởng mạnh dẫn đến làn sóng bán tháo và mất peg.
- Lỗi kỹ thuật hoặc sự cố hệ thống: Nếu hệ thống blockchain gặp tắc nghẽn, hợp đồng thông minh xảy ra lỗi hoặc bị tấn công, các giao dịch liên quan đến stablecoin có thể bị đình trệ, khiến người dùng không thể đổi hoặc chuyển tài sản đúng giá trị. Điều này làm tăng rủi ro Depeg, đặc biệt với các stablecoin hoạt động trên nền tảng phi tập trung.
- Sự kiện thiên nga đen (Black Swan): Những biến cố bất ngờ như khủng hoảng tài chính, chiến tranh, đại dịch toàn cầu,… đều có thể khiến thị trường crypto rơi vào trạng thái hỗn loạn. Trong môi trường này, ngay cả những stablecoin uy tín cũng có nguy cơ Depeg do ảnh hưởng từ bên ngoài quá lớn.
Tóm lại, Depeg là hệ quả của nhiều yếu tố phức tạp. Việc hiểu rõ các nguyên nhân gây ra hiện tượng depeg là gì sẽ giúp nhà đầu tư đánh giá mức độ rủi ro của từng loại stablecoin và đưa ra quyết định quản lý tài sản hiệu quả hơn.
Các rủi ro depeg theo từng loại stablecoin
Dù đều mang mục tiêu giữ giá ổn định, nhưng mỗi loại stablecoin lại đối mặt với những rủi ro depeg riêng, phụ thuộc vào cơ chế vận hành và mức độ tin tưởng của thị trường. Cụ thể thì:
Rủi ro depeg với stablecoin bảo chứng tài sản
Stablecoin bảo chứng tài sản (Collateralized Stablecoin) là nhóm coin ổn định giá trị dựa trên lượng tài sản thực bảo vệ phía sau. Ví dụ như USDC được hậu thuẫn bằng tiền mặt và trái phiếu kho bạc Mỹ ngắn hạn. Về lý thuyết, mỗi đồng USDC lưu hành ngoài thị trường đều phải có giá trị bảo chứng tương đương 1 USD.
Sự ổn định giá trị của những đồng stablecoin dạng này phụ thuộc phần lớn vào niềm tin của nhà đầu tư rằng nhà phát hành thật sự nắm giữ đủ tài sản bảo chứng. Dù có vốn hóa lớn và cơ chế bảo chứng minh bạch, nhưng những cái tên như USDT hay USDC vẫn tiềm ẩn nguy cơ depeg khi niềm tin thị trường bị lung lay.
USDT từng là trường hợp gây chú ý khi xuất hiện nghi ngờ rằng Tether không sở hữu đủ tài sản dự phòng để đảm bảo toàn bộ số USDT phát hành. Hệ quả, vào tháng 10/2018, giá USDT trượt khỏi mức neo, giảm về dưới 0,92 USD.
Với USDC, cú sốc lớn xảy ra vào ngày 10/3/2023 khi Circle thông báo USDC mất peg. Nguyên nhân bắt nguồn từ sự sụp đổ của Silicon Valley Bank (SVB), ngân hàng lớn thứ 16 nước Mỹ. Khi SVB phá sản, khoảng 3,3 tỷ USD trong tổng quỹ dự trữ 40 tỷ USD của USDC bị phong tỏa khiến nguồn dự phòng sụt giảm ngay lập tức.
Việc USDC mất peg gây hiệu ứng domino trong thị trường stablecoin vì đây là một mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái tiền ổn định giá. Khi niềm tin vào USDC lung lay, nhiều stablecoin khác cũng bị kéo theo mất ổn định.
Rủi ro depeg với stablecoin thuật toán
Khác với mô hình bảo chứng tài sản, stablecoin thuật toán (Algorithmic Stablecoin) không dựa vào quỹ dự trữ thực tế. Thay vào đó, giá trị được giữ ổn định nhờ các cơ chế thuật toán tự động điều tiết cung cầu. Khi giá giảm, hệ thống sẽ thu mua lại token để giảm nguồn cung kéo giá tăng trở lại.
Tuy nhiên, hiệu quả của mô hình này hoàn toàn phụ thuộc vào tâm lý thị trường. Nếu nhà đầu tư mất niềm tin hoặc nhu cầu mua giảm đột ngột, hệ thống sẽ mất kiểm soát cung cầu. Khi đó, lực bán tháo ồ ạt có thể xảy ra kéo giá tụt sâu khỏi mức neo.
Sự kiện Iron Finance năm 2021 là minh chứng rõ nét cho rủi ro này. Khi thị trường hoài nghi cơ chế hoạt động của hệ thống, chỉ trong vài giờ, giá token TITAN rơi từ 65 USD về gần như bằng 0. Kết quả là IRON bị mất peg hoàn toàn, gây thiệt hại lớn cho những người nắm giữ.
Những cú sập như Iron Finance cho thấy yếu tố minh bạch và khả năng kiểm soát ổn định là xương sống cho bất kỳ mô hình stablecoin nào, dù được bảo chứng bằng tài sản hay vận hành bằng thuật toán. Một khi niềm tin thị trường sụp đổ hoặc cơ chế vận hành có sai sót, hậu quả không chỉ ảnh hưởng riêng dự án mà còn tác động dây chuyền tới toàn bộ hệ sinh thái crypto.
Hậu quả khi xảy ra mất peg là gì?
Khi một đồng stablecoin bị mất peg, hậu quả không chỉ dừng lại ở việc giá trị của nó biến động. Depeg có thể gây ra những tác động sâu rộng lên cả người dùng cá nhân, hệ sinh thái DeFi và toàn bộ thị trường crypto.
Thiệt hại tài chính nghiêm trọng
Stablecoin thường được xem là nơi trú ẩn an toàn trong thế giới tiền mã hóa vì tính ổn định của nó. Tuy nhiên, khi stablecoin mất peg, giá trị tài sản của những người nắm giữ có thể giảm mạnh chỉ trong một thời gian ngắn.
Mất niềm tin vào stablecoin
Stablecoin được tạo ra để đảm bảo sự ổn định cho nhà đầu tư, nhưng khi chúng không thể giữ được giá trị cố định, niềm tin của cộng đồng bị lung lay.
Tình trạng này có thể tạo ra tâm lý FUD khiến mọi người vội vã bán tháo stablecoin bị mất peg. Điều này không chỉ làm cho đồng stablecoin đang gặp sự cố mất giá mà còn lan rộng ra các stablecoin khác, khiến toàn bộ thị trường tiền mã hóa trở nên bất ổn và khó kiểm soát.
Tác động tiêu cực đến các giao thức DeFi
Stablecoin là tài sản quan trọng được sử dụng trong các nền tảng tài DeFi như Aave, MakerDAO và Compound. Những nền tảng này sử dụng stablecoin làm tài sản thế chấp hoặc đơn vị cho vay.
Khi giá trị của stablecoin giảm xuống do mất peg, giá trị của tài sản thế chấp cũng giảm theo, dẫn đến rủi ro thanh lý tài sản và thiệt hại cho người sử dụng. Nếu tình trạng này kéo dài, các giao thức DeFi có thể gặp khó khăn trong việc hoạt động bình thường, thậm chí là ngừng hoạt động.
Kích hoạt hiệu ứng domino
Khi một stablecoin mất peg, không chỉ riêng nó mà các đồng stablecoin khác cũng có thể bị ảnh hưởng theo.
Ví dụ, khi USDC mất peg do sự cố ngân hàng vào năm 2023, đồng DAI cũng bị mất giá tạm thời. Điều này chứng tỏ rằng hệ sinh thái stablecoin có sự liên kết chặt chẽ. Khi một mắt xích trong chuỗi bị đứt, cả hệ thống có thể gặp nguy hiểm và dẫn đến những tác động nghiêm trọng.
Các sự kiện Depeg nổi bật trên thị trương crypto
Depeg không phải là một hiện tượng hiếm gặp trong thị trường tiền mã hóa. Dưới đây là một số sự kiện Depeg đáng chú ý, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về mức độ rủi ro và tác động nghiêm trọng của nó:
TerraUSD (UST) và LUNA – Thảm họa Depeg năm 2022
Sự kiện Depeg nổi bật và nghiêm trọng nhất phải kể đến chính là TerraUSD (UST) và LUNA vào năm 2022. UST là một stablecoin thuật toán, được thiết kế để duy trì tỷ giá 1 USD mà không cần tài sản bảo chứng thông thường. Thay vào đó, nó dựa vào cơ chế đốt và phát hành kết hợp với đồng LUNA.
Tuy nhiên, khi thị trường bắt đầu lo ngại và có những đợt bán tháo lớn, cơ chế cung cầu này không thể hoạt động hiệu quả, khiến UST nhanh chóng mất peg.
Cùng với đó, đồng LUNA, vốn được dùng để giữ giá cho UST, cũng bị sụt giảm mạnh, từ 80 USD xuống gần bằng 0, gây thiệt hại hàng chục tỷ USD cho các nhà đầu tư toàn cầu. Đây là một trong những cú sụp đổ lớn nhất trong lịch sử thị trường tiền mã hóa.
USDT (Tether) nhiều lần dao động quanh mức peg
USDT là stablecoin lớn nhất thế giới, cũng không tránh khỏi các sự cố Depeg. Vào năm 2018, giá USDT đã tụt xuống khoảng 0.92 USD do tin đồn rằng Tether không có đủ lượng USD dự trữ để đảm bảo tỷ lệ 1:1.
Tiếp theo, trong bối cảnh vụ sụp đổ của UST vào năm 2022, USDT cũng bị ảnh hưởng tâm lý thị trường và giảm nhẹ dưới mức 1 USD trước khi hồi phục trở lại. Dù không dẫn đến sự sụp đổ hoàn toàn, sự kiện này đã tạo ra nhiều hoài nghi về tính minh bạch và độ an toàn của USDT, stablecoin lớn nhất hiện nay.
USDC – Ảnh hưởng từ khủng hoảng ngân hàng (2023)
USDC là stablecoin bảo chứng bằng USD thật, cũng đã từng trải qua một sự kiện mất peg vào tháng 3/2023. Khi Silicon Valley Bank (SVB) là ngân hàng giữ 3.3 tỷ USD dự trữ của Circle (tổ chức phát hành USDC) bất ngờ phá sản, đã gây hoảng loạn trên thị trường.
Sự kiện này khiến USDC giảm giá xuống còn 0.97 USD do lo ngại mất khả năng thanh toán. Tuy nhiên, sau đó USDC đã hồi phục khi chính phủ Mỹ cam kết bảo vệ các khoản tiền gửi tại SVB, giúp ổn định lại tình hình và niềm tin của nhà đầu tư.
stETH và ETH mất peg do lo ngại kỹ thuật
Về lý thuyết, 1 stETH luôn tương đương với 1 ETH. Tuy nhiên, trong giai đoạn Ethereum chưa cho phép rút ETH đã stake, nhiều nhà đầu tư bắt đầu lo ngại về vấn đề thanh khoản, dẫn đến việc họ bán stETH với giá thấp hơn ETH.
Kết quả là stETH mất peg, chỉ còn khoảng 0.95 ETH vào giữa năm 2022, tạo ra một áp lực lớn đối với các giao thức DeFi đang sử dụng stETH làm tài sản thế chấp. Sự kiện này cho thấy rằng ngay cả những stablecoin được bảo chứng bằng tài sản có giá trị như ETH cũng có thể gặp vấn đề về giá trị trong một số tình huống kỹ thuật.
Cách stablecoin giữ giá cố định như thế nào?
Để giữ được tỷ giá ổn định, stablecoin phải áp dụng những cơ chế vận hành riêng nhằm duy trì sự cân bằng giữa cung và cầu. Tùy theo từng mô hình thiết kế mà cách vận hành có thể khác nhau. Tuy nhiên, phần lớn stablecoin hiện nay hoạt động dựa trên 3 cơ chế chính sau đây:
Bảo chứng bằng tài sản thực (Asset-Backed Collateralization)
Stablecoin loại này duy trì tỷ giá nhờ dự trữ tài sản thật như tiền mặt, trái phiếu chính phủ hoặc tài sản có tính thanh khoản cao. Ví dụ, USDT và USDC giữ USD và trái phiếu ngắn hạn làm tài sản đảm bảo. Các đơn vị phát hành thường phân bổ dự trữ tại nhiều tổ chức tài chính để giảm rủi ro tập trung. Đồng thời, họ công bố báo cáo kiểm toán định kỳ nhằm đảm bảo lượng tài sản đủ cân đối với số lượng stablecoin lưu thông, từ đó giữ được tỷ lệ quy đổi 1:1 với tiền pháp định.
>> Xem thêm: Revoke là gì? Cách thu hồi quyền truy cập ví crypto an toàn
Quản lý tỷ giá bằng thuật toán (Algorithmic Peg Maintenance)
Thay vì nắm giữ tài sản thực, một số stablecoin sử dụng hợp đồng thông minh để kiểm soát nguồn cung. Khi giá vượt $1, hệ thống sẽ tự động phát hành thêm token để tăng cung và giảm giá. Nếu giá xuống dưới $1, hệ thống đốt bớt token để giảm cung hỗ trợ giá phục hồi. Mô hình này vận hành hoàn toàn tự động, nhưng phụ thuộc nhiều vào độ ổn định của thuật toán và niềm tin của cộng đồng. Sự sụp đổ của TerraUSD là ví dụ điển hình cho rủi ro nếu niềm tin mất kiểm soát.
Ổn định tỷ giá qua cơ chế chênh lệch giá (Arbitrage Mechanism)
Cơ chế này dựa vào hành vi của các trader tìm kiếm lợi nhuận từ sai lệch giá. Nếu stablecoin xuống dưới $1, trader mua vào với giá rẻ (ví dụ $0,98) rồi đổi lấy $1 tài sản bảo chứng, kiếm lời từ chênh lệch. Khi giá vượt $1, họ bán ra để hưởng lợi kéo giá quay về mức cân bằng. Nhờ hoạt động liên tục của lực lượng arbitrage này, tỷ giá stablecoin được duy trì ổn định theo cách tự điều chỉnh mà không cần sự can thiệp trực tiếp từ đơn vị phát hành.
>> Xem thêm: Mining pool là gì? Ưu và nhược điểm so với đào đơn lẻ
Cách phòng tránh rủi ro Depeg
Dù stablecoin được thiết kế để giữ giá ổn định, nhưng thực tế đã cho thấy vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để bảo vệ tài sản và giảm thiểu tổn thất khi xảy ra hiện tượng depeg, bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau:
Đa dạng hóa stablecoin
Để giảm thiểu rủi ro, không nên chỉ tập trung vào một loại stablecoin duy nhất. Việc phân bổ tài sản vào nhiều stablecoin khác nhau sẽ giúp bạn giảm thiểu rủi ro nếu một đồng stablecoin bị mất peg. Bạn có thể phân chia tài sản của mình giữa các stablecoin như USDT, USDC, DAI hoặc TUSD.
Bằng cách này, nếu một trong số các stablecoin gặp vấn đề mất peg, bạn vẫn còn những đồng stablecoin khác có thể duy trì giá trị ổn định, giúp bảo vệ tài sản của bạn khỏi những thiệt hại lớn.
Theo dõi tính minh bạch về dự trữ
Một yếu tố quan trọng khi chọn stablecoin là tính minh bạch về tài sản dự trữ. Bạn nên ưu tiên sử dụng những stablecoin có báo cáo kiểm toán công khai và được kiểm tra bởi các tổ chức bên thứ ba đáng tin cậy.
Ví dụ, USDC thường xuyên công khai các báo cáo tài chính để chứng minh rằng họ có đủ dự trữ USD để bảo đảm tỷ lệ 1:1. Điều này giúp bạn yên tâm hơn khi nắm giữ stablecoin này.
Ngược lại, nếu một stablecoin không công khai thông tin về tài sản bảo chứng của mình, hãy thận trọng và cân nhắc trước khi đầu tư vào nó.
Tránh dùng stablecoin thuật toán
Stablecoin thuật toán như UST hoạt động dựa vào cơ chế điều chỉnh cung cầu, nhưng chúng rất dễ gặp phải rủi ro khi thị trường có biến động mạnh. Những stablecoin này không có tài sản bảo chứng rõ ràng và phụ thuộc vào cơ chế tự động để giữ giá trị ổn định.
Vì vậy, nếu bạn là nhà đầu tư mới hoặc không muốn chấp nhận mức rủi ro quá cao, tốt hơn hết là bạn nên tránh xa các stablecoin thuật toán và thay vào đó ưu tiên các stablecoin có bảo chứng bằng tiền thật như USDT, USDC hay DAI.
Cân nhắc sử dụng bảo hiểm DeFi
Một số nền tảng DeFi hiện nay cung cấp các sản phẩm bảo hiểm rủi ro Depeg, giúp bạn được bù đắp thiệt hại nếu stablecoin mất peg đột ngột.
Ví dụ, sản phẩm Stablecoin Depeg Cover có thể hỗ trợ bạn khôi phục một phần tài sản nếu stablecoin giảm giá dưới mức an toàn. Đây là một lựa chọn hữu ích nếu bạn sử dụng stablecoin để thế chấp hoặc giao dịch số lượng lớn.
Sử dụng bảo hiểm có thể giúp bạn giảm thiểu rủi ro tài chính và bảo vệ khoản đầu tư của mình trong trường hợp sự cố Depeg xảy ra.
Kết luận
Depeg là một trong những rủi ro nghiêm trọng nhất trong thế giới crypto. Nó không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho nhà đầu tư mà còn ảnh hưởng đến hệ sinh thái DeFi và niềm tin vào thị trường. Do đó, điều quan trọng là bạn cần hiểu rõ Depeg là gì, cơ chế hoạt động của từng loại stablecoin, thường xuyên cập nhật thông tin thị trường và áp dụng các biện pháp phòng ngừa phù hợp để bảo vệ tài sản của mình trong thế giới tiền mã hóa luôn biến động.
